بررسی اثرات آلودگی سرب ناشی از جاده ترانزیت شمال-جنوب بر خاک حاشیه جاده و گیاهان منطقه حفاظت شده کالمند بهادران – یزد

راه ها به عنوان عامل موثر در تشدید عوامل تهدید کننده حیات وحش، قلمداد می شود زیرا باعث نابودی زیستگاه ها و تقطیع آنها، شکار بی رویه و همچنین ایجاد زمینه آلودگی می گردد. مصرف سوخت فسیلی توسط وسایل نقلیه ای که از جاده ها عبور می کند منجر به آلودگی خاک های منطقه می شود. منطقه حفاظت شده کالمند بهادران با مساحت 229 هزار هکتار در فاصله 30 تا 105 کیلومتری جنوب شرقی یزد در حاشیه دو سوی جاده یزد-کرمان واقع شده است. هدف اصلی این مطالعه بررسی تاثیر جاده و غلظت سرب بر منطقه حفاظت شده کالمند بهادران است. هفت ترانسکت عمود بر جاده ترانزیت یزد-کرمان در محدوده منطقه حفاظت شده انتخاب شد. در هر ترانسکت طولی هفت نقطه شامل غبار کف جاده و شش نمونه خاک سطحی (5-0 سانتی متر) در فواصل 10، ?0 و 100 متر در سمت غرب و شرق جاده و همچنین از دو گونه درمنه دشتی”artemisia sieberi" و رمس "hammada salicornia" در فواصل تعیین شده نمونه برداری شد. نمونه برداری ها طی دو مرحله در اواخر آذر و اوایل دی ماه 1390 انجام شد و سپس در نیمه اسفند ماه 1390 همزمان با فصل رویشی گیاهان تکمیل گردید. استخراج سرب به روش استاندارد بین المللی (11466 iso) انجام و بعد از آماده سازی مقدار سرب هر نمونه با استفاده از دستگاه جذب اتمی شعله ای مدلanalyticjena-350 اندازه گیری شد. مقایسه میانگین غلظت سرب خاک در ترانسکت ها نشان داد اختلاف معنی داری بین ترانسکت ها وجود دارد (0pvalue =). بررسی کلاس بندی شاخص زمین انباشت (igeo) نشان داد ترانسکت یک و دو غیر آلوده بوده و ترانسکت هفت آلودگی متوسط داشته و بقیه ترانسکت ها دارای سطح الودگی غیر آلوده تا متوسط می باشد. در مقایسه میانگین pi ترانسکت ها، ترانسکت هفت دارای سطح آلودگی شدید بوده و با دیگر ترانسکت ها که دارای آلودگی متوسط است اختلاف معنی دار دارد. میانگین غلظت سرب در غبار جاده mg/kg 80/308 می باشد که این مقدار بیشتر از حد استاندارد تعیین شده (mg/kg 100) است. مقایسه میانگین شاخص igeo در فواصل اندازه گیری شده از جاده نشان داد میانگین igeo غبار جاده با مقدار 70/2 دارای سطح آلودگی متوسط تا – آلودگی شدید است که با بقیه فواصل از لحاظ آماری اختلاف معنی دار دارد (0pvalue =). نتایج محاسبه میانگین pi نشان می دهد غبار جاده با میانگین 07/11 دارای سطح آلودگی شدید بوده و بقیه فواصل تعیین شده دارای سطح آلودگی متوسط می باشد. نتایج تجزیه واریانس نشان می دهد pi غبار اختلاف معنی داری با خاک حاشیه جاده و پارکینگ ها دارد (0pvalue =). همچنین نتایج تجزیه واریانس مقایسه میانگین igeo نشان می دهد پس از غبارجاده ها، پارکینگ ها به عنوان مناطق منشاء انتشار آلودگی سرب محسوب می شود. در بررسی گونه درمنه مشخص شد بین ترانسکت ها اختلاف معنی دار آماری وجود ندارد (22/0pvalue =). نتایج نشان داد اختلاف معنی دار آماری بین سرب موجود در گونه رمس فواصل 10، 50 و 100 متری جاده با نمونه شاهد وجود دارد (0pvalue =). در یک جمع بندی کلی با توجه به نتایج بالا، غبار کف جاده به عنوان منشاء سرب، زیانبار است. همچنین با توجه به موقعیت جغرافیایی ترانسکت هفت واقع در محدوده پر ترافیک پاسگاه انتظامی، دارای غلظت سرب بالاتری در خاک بوده و سطح آلودگی شدید دارد. غلظت سرب در گونه رمس در فواصل کمتر از 100 متر از جاده انباشتگی بالایی داشته که برای حیات وحش مضر تشخیص داده شد.